เป็นเวลา 3 เดือนแล้วที่ประเทศไทยและทั่วโลกต้องโกลาหลไปกับสถานการณ์ COVID-19

จากไข้หวัดประหลาดในตลาดสดของเมืองอู่ฮั่นประเทศจีนเมื่อปลายปี 2562 ไม่มีใครคาดคิดว่าตอนนี้มันจะทำให้คนทั่วโลกป่วยไปแล้วเกือบ 3 ล้านคน ตายไปแล้วเกือบ 2 แสนคน และส่งผลกระทบต่อชีวิตของเราในแทบทุกมิติ

คำหนึ่งที่ผมมักจะได้ยินจากคนใกล้ตัวและตามสื่อต่างๆ ก็คือการที่สถานการณ์โควิดนี้ถูกเรียกว่า “Black Swan”

Black Swan เป็นศัพท์ที่โด่งดังมาจากหนังสือ The Black Swan – The Impact of the Highly Improbable ที่เขียนโดย Nassim Nicolas Taleb (นาซิม นิโคลาส ทาเหล็บ) อาจารย์และเทรดเดอร์ชาวเลบานอนที่เขียนหนังสือดังๆ ออกมาแล้วหลายเล่ม

ผมมีหนังสือ The Black Swan อยู่บนชั้นมาสักพักแล้ว แต่ไม่เคยหยิบมาอ่านเสียที

เมื่อเจอสถานการณ์โควิด เลยคิดว่าน่าจะถึงเวลาที่จะทำความรู้จักกับ Black Swan แบบจริงๆ จังๆ เสียที จะได้รู้ว่าแท้จริงแล้วมันคืออะไร COVID-19 คือ Black Swan จริงหรือไม่ และเราควรจะเตรียมตัวเตรียมใจอย่างไรบ้างเพื่อรับมือกับหงส์ดำตัวนี้ และอีกหลายตัวที่อาจจะตามมาอีกในอนาคต

โดยผมจะใช้แนวทางเดียวกับตอนที่เขียนสรุปหนังสือ Sapiens – A Brief History of Humankind และหนังสือ Brave New Work ด้วยการทยอยเขียนลงบล็อก Anontawong’s Musings ทุกวันหยุดสุดสัปดาห์ครับ

มาเริ่มกันเลย!

 

เมื่อหงส์ดำถูกค้นพบ

ชาวยุโรปเคยเชื่อมาตลอดว่าหงส์ทุกตัวในโลกนี้ล้วนสีขาว

แต่เมื่อพวกเขาได้ค้นพบทวีปออสเตรเลีย จึงได้เรียนรู้ว่าโลกนี้มีหงส์สีดำอยู่ด้วย

ซึ่งแน่นอนว่ามันสร้างความแปลกใจให้กับคนจำนวนหนึ่ง แต่จุดประสงค์ของหนังสือ The Black Swan ไม่ได้ต้องการจะพูดถึงเรื่องที่ไม่คาดฝันมากเท่ากับความจริงที่ว่า ความรู้ของคนเรานั้นเปราะบ้างและมีข้อจำกัดมากกว่าที่เราคิด

การได้เห็นหงส์สีขาวมานับร้อยนับพันตัว ทำให้มนุษย์มั่นใจเหลือเกินว่าหงส์ทุกตัวในโลกต้องสีขาวแน่ๆ แต่เมื่อเจอหงส์ดำแค่ตัวเดียว ก็มากเกินพอที่จะพิสูจน์ว่าสิ่งที่เราเคยเชื่อมาตลอดนั้นผิดพลาด

 

หน้าตาของหงส์ดำ

Taleb บอกว่า Black Swan นั้นมีคุณลักษณะ 3 อย่าง

หนึ่ง มันเป็นสิ่งที่อยู่นอกเหนือความคาดหมาย เป็นสิ่งที่ไม่มีใครคิดว่าจะเกิดขึ้นเพราะประสบการณ์ที่ผ่านมาไม่เคยสอนหรือแม้แต่จะบอกใบ้ให้เราคิดว่าเรื่องนี้เป็นไปได้

สอง มันสร้างผลกระทบมหาศาล

สาม แม้ว่าจะเป็นสิ่งที่ไม่มีใครคาดคิด แต่เมื่อมันเกิดขึ้นแล้ว มนุษย์ก็จะสรรหาข้อมูลต่างๆ นานาเพื่อมาอธิบายว่ามันเกิดขึ้นได้อย่างไรและทำไมมันจึงเกิดขึ้น จึงทำให้หงส์ดำตัวนั้นดูเหมือนเป็นเรื่องที่ทำนายได้ (ทั้งๆ ที่จริงๆ แล้วทำนายไม่ได้) ซึ่งทำให้เราเชื่อมั่นตัวเองเรื่องการทำนายอนาคตมากจนเกินเหตุ

Rarity, Extreme Impact, และ Retrospective Predictability คือคุณสมบัติของ Black Swan

แม้ปรากฎการณ์หงส์ดำจะเกิดขึ้นได้ยาก แต่เมื่อมันเกิดขึ้นแล้วมันส่งผลกระทบอย่างฝังลึก ยาวนาน และกว้างไกล

ถ้ามองไปรอบๆ ตัวเราทุกวันนี้ เกือบทุกสิ่งอย่างในชีวิตของเราล้วนถูกขับเคลื่อนด้วย Black Swans เพียงไม่กี่ตัว

ศาสนา, สงครามโลก, การล่มสลายของสหภาพโซเวียต, อินเตอร์เน็ต เหล่านี้ล้วนแต่เป็นหงส์ดำที่ส่งผลกระทบต่อชีวิตของมนุษย์นับพันล้านคน

การค้นพบครั้งสำคัญส่วนใหญ่ไม่ได้เกิดจากการทำตามแผนที่วางเอาไว้ แต่เป็นการค้นพบโดยบังเอิญ สิ่งประดิษฐ์ที่เปลี่ยนโลกมากมายล้วนแล้วแต่เป็น Black Swans เช่นกัน

แต่แม้ผลกระทบของ Black Swans จะมากมายมหาศาล แต่พวกเรากลับทำตัวราวกับว่ามันไม่มีอยู่จริง

นักเศรษฐศาสตร์ นักการเงิน ล้วนแต่คิดว่าตัวเองมีวิชาที่จะสามารถประเมินความไม่แน่นอนและทำนายอนาคตได้ หากเราให้เจ้าหน้าที่วางแผนการลงทุนทำตัวเลขมาให้เราดูและประเมินความเสี่ยงให้เราฟัง เขาจะไม่ใส่ Black Swan ลงมาในการคำนวณแน่ๆ และเมื่อไม่ได้คำนึงถึง Black Swan การประเมินนั้นย่อมไม่ได้ช่วยให้เราทำนายอนาคตได้ดีกว่าวิชาโหราศาสตร์เลยด้วยซ้ำ

หนังสือเล่มนี้ต้องการอธิบายว่าทำไมเราถึงเพิกเฉยกับเรื่องใหญ่ เพราะมัวแต่เอาเวลาไปสนใจเรื่องยิบย่อยที่ไม่ได้สลักสำคัญอะไร

และจะมีของแถมให้ด้วยว่า ทำไมยิ่งอ่านหนังสือพิมพ์มากเท่าไหร่ ความรู้ความเข้าใจของเรายิ่งน้อยลง!

 

ที่เกิดขึ้นได้เพราะว่ามันไม่ควรเกิด

ลองคิดถึงเหตุการณ์ 9/11 ที่ผู้ก่อการร้ายขับเครื่องบินชนตึกเวิลด์เทรดเซ็นเตอร์ในวันที่ 11 กันยายนปี 2001

ถ้าก่อนหน้านั้นมีใครสักคนประเมินว่ามีความเสี่ยงที่จะเกิดเหตุการณ์อย่างนี้ รัฐบาลย่อมจะส่งเครื่องบินรบไปอารักขาตึกเวิลด์เทรด บริษัทเครื่องบินย่อมสร้างประตูกันกระสุนสำหรับห้องกัปตัน แล้วการบินชนตึกเวิลด์เทรดย่อมไม่เกิดขึ้น

แปลกดีมั้ยที่เหตุการณ์ใดเหตุการณ์หนึ่งเกิดขึ้นได้เพราะว่ามันเป็นสิ่งที่ไม่สมควรจะเกิดขึ้น? (Isn’t it strange to see an event happening precisely because it was not supposed to happen?)

หากเรารู้ว่า New York ตกเป็นเป้าของผู้ก่อการร้าย แล้วผู้ก่อการร้ายรู้ว่าเรารู้ พวกเขาย่อมไม่ก่อเหตุที่นิวยอร์ค

สิ่งที่เรารู้อยู่แล้วจึงแทบไม่มีความหมายอะไรเลย

 

คุณค่าของหนังสือที่ไม่ได้อ่าน

นักเขียนชื่อ Umberto Eco มีห้องสมุดส่วนตัวที่มีหนังสือถึง 30,000 เล่ม

แขกที่ได้มาเยือนห้องสมุดของ Eco จะแบ่งออกได้เป็นสองกลุ่ม

กลุ่มหนึ่งจะอุทานว่า “ว้าว ท่านศาสตราจารย์ ห้องสมุดอาจารย์นี่หนังสือเยอะสุดยอดเลย อาจารย์อ่านจบไปกี่เล่มแล้วครับเนี่ย?”

ส่วนอีกกลุ่มที่ฉลาดกว่าจะไม่ถามคำถามแบบนั้น แต่จะเข้าใจว่าห้องเก็บหนังสือไม่ได้มีเอาไว้โอ้อวดหรือสร้างความประทับใจ แต่มีเอาไว้เป็นเครื่องมือในการค้นคว้าและศึกษา (research tool)

เพราะหนังสือที่อ่านแล้วนั้นมีคุณค่าน้อยกว่าหนังสือที่ยังไม่ได้อ่านมากมายนัก ชั้นหนังสือของคุณจึงควรจะมี “สิ่งที่คุณยังไม่รู้” (หนังสือที่ยังไม่ได้อ่าน) ให้มากเท่าที่คุณจะมีกำลังหาซื้อมาได้ ยิ่งคุณรู้มากเท่าไหร่ หนังสือที่คุณยังไม่ได้อ่านยิ่งควรมีมากเท่านั้น เพื่อให้มันคอยเตือนใจไม่ให้เราทะนงตนในความรู้ของเรามากจนเกินไป

 

หงส์ดำเป็น subjective

ตรงนี้เป็นประเด็นที่สำคัญมาก Black Swans เป็นเรื่อง subjective (อัตตวิสัย) ไม่ใช่ objective (ภววิสัย)

มัน subjective เพราะว่า Black Swans เกิดจากข้อจำกัดในสิ่งที่เรารู้และความมั่นใจเกินไปในความรู้ที่ตัวเองมี

เหตุการณ์ 9/11 นั้นเป็น Black Swans สำหรับผู้ประสบเหตุและประชาชนทั่วไป แต่มันไม่ใช่ Black Swans สำหรับผู้ก่อการร้ายที่ร่วมขบวนการนี้

ดังนั้น คำถามที่ผมมีตอนต้นบทความว่า COVID-19 เป็น Black Swan มั้ย ก็ต้องบอกว่ามันเป็น Black Swan สำหรับคนทั่วไป แต่ไม่ใช่ Black Swan สำหรับคนอย่างบิล เกตส์ ที่เคยเตือนเรื่อง pandemic ไว้ใน TED เมื่อปี 2015 ไม่ใช่ Black Swan สำหรับนักระบาดวิทยาอย่าง Michael Osterholm ที่พยายามพูดเรื่องนี้ตลอดสิบปีที่ผ่านมา

และไม่ใช่ Black Swan สำหรับ Taleb ที่เขียนเอาไว้ในหน้า 317 ของหนังสือเล่มนี้ว่า

“As we travel more on this planet, epidemics will be more acute – we will have a germ population dominated by a few numbers, and the successful killer will spread vastly more effectively…I see the risks of a very strange acute virus spreading throughout the planet”.

“เมื่อโลกใบนี้มีผู้คนเดินทางมากขึ้น โรคระบาดจะมีความรุนแรงและฉับพลันกว่าเดิม ประชากรของเชื้อโรคจะถูกครอบครองโดยเชื้อโรคเพียงไม่กี่สายพันธุ์ และเชื้อโรคที่เป็นนักฆ่าที่ดีจะแพร่กระจายได้อย่างรวดเร็วและกว้างไกลกว่าที่เคย ผมเห็นถึงความเสี่ยงที่จะเกิดไวรัสที่รุนแรงและแพร่กระจายไปทั่วโลก”

อ้อ Taleb เขียน The Black Swan ไว้ตั้งแต่ปี 2007 นะครับ

 

หงส์ดำขยายเผ่าพันธุ์

นับตั้งแต่ยุคปฏิวัติอุตสาหกรรมเป็นต้นมา โลกก็มีความซับซ้อนขึ้นเรื่อยๆ และหงส์ดำก็มีจำนวนมากขึ้นเป็นลำดับ

และจากนี้ไป ยิ่งเรามี “ความก้าวหน้า” มากขึ้นเท่าไหร่ เราก็ยิ่งมั่นใจในสิ่งที่เรารู้มากขึ้นเท่านั้น

พื้นที่ว่างระหว่าง “สิ่งที่เรามั่นใจว่ารู้” กับ “สิ่งที่เรารู้จริงๆ” คือแหล่งเพาะพันธุ์ของ Black Swan และพื้นที่นี้มีแนวโน้มว่าจะกว้างขึ้นเรื่อยๆ

และนี่คือเหตุผลที่อนาคตของเราจะคาดเดาไม่ได้มากกว่าทุกยุคทุกสมัยที่ผ่านมา

แล้วเราจะประคองตัวในโลกที่เต็มไปด้วย Black Swans นี้ได้อย่างไร

โปรดติดตามตอนต่อไปสัปดาห์หน้าครับ

---

ขอบคุณข้อมูลจากหนังสือ The Black Swan – The Impact of the Highly Improbable โดย Nassim Nicolas Taleb

The Black Swan ตอนที่ 1 – โควิดเป็นหงส์ดำรึเปล่า
The Black Swan ตอนที่ 2 – ความเปราะบางของความรู้
The Black Swan ตอนที่ 3 – ไก่งวงหน้าโง่
The Black Swan ตอนที่ 4 – อันตรายของ “story”
The Black Swan ตอนที่ 5 – หลักฐานอันเงียบงัน
The Black Swan ตอนที่ 6 – โยนเหรียญเสี่ยงทาย
The Black Swan ตอนที่ 7 – บิลเลียดสุดขอบจักรวาล
The Black Swan ตอนที่ 8 – ยุทธการ Barbell
The Black Swan ตอนที่ 9 – Bell Curve เจ้าปัญหา
The Black Swan ตอนที่ 10 – แก้เผ็ดหงส์ดำ

สรุปหนังสือ Sapiens – A Brief History of Humankind by Yuval Noah Harari (20 ตอน)

สรุปหนังสือ Brave New Work by Aaron Dignan (15 ตอน)

“ช้างกูอยู่ไหน” หนังสือเล่มใหม่ของผมที่ว่าด้วยการค้นหาสิ่งที่สำคัญกับเราอย่างแท้จริง มีขายที่ whatisitpress.com ครับ อ่านรายละเอียดได้ที่ bit.ly/eitrfacebook และอ่านรีวิวได้ที่นี่ครับ markpeak.net/elephant-in-the-room/