(เคล็ดวิชาชีวิตจาก อาจารย์ไพรินทร์ IMET MAX)

สองเดือนที่ผ่านมา ผมกับเพื่อนโครงการ IMET MAX อีกสองท่านได้รับโอกาส mentoring กับดร.ไพรินทร์ ชูโชติถาวร อดีตรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงคมนาคม และอดีตประธานเจ้าหน้าที่บริหารและกรรมการผู้จัดการใหญ่ บริษัท ปตท. จำกัด (มหาชน)

ปัจจุบันอาจารย์ไพรินทร์เป็นกรรมการอิสระ-กรรมการบริหาร ธนาคารไทยพาณิชย์ จำกัด (มหาชน) และนายกสภาสถาบันวิทยสิริเมธี หรือ VISTEC

ได้ร่วมรับประทานอาหารด้วยกันสองครั้ง ได้แง่คิดและความรู้กลับมามากมาย นี่คือส่วนหนึ่งที่ขอนำมาเล่าไว้ในบล็อก Anontawong’s Musings ครับ

ถ้าเราให้ความสำคัญจริง เราจะมีเวลาเอง

เราถามอาจารย์ไพรินทร์ว่า ความรับผิดชอบเยอะขนาดนี้ ทำงานหนักขนาดนี้ ทำไมยังดูสุขภาพแข็งแรง หน้าตายังผ่องใสอยู่ (ปีนี้อาจารย์อายุ 67 ปี)

อาจารย์ตอบว่าไม่ได้มีอะไรมาก ตอนเช้าพยายามเดินรอบบ้านให้ได้วันละหนึ่งชั่วโมง มียกดัมเบลบ้าง และกีฬาอีกอย่างที่ชอบเล่นคือตีกอล์ฟกับเพื่อน

แต่ก่อนอาจารย์ไพรินทร์ไม่สนใจเรื่องการตีกอล์ฟ เพราะรู้สึกว่าใช้เวลาเยอะและต้องตื่นแต่เช้า

แต่เมื่อต้องขึ้นเป็นผู้บริหารระดับสูง mentor ของอาจารย์ไพรินทร์ก็แนะนำว่าควรหัดตีกอล์ฟ เพราะการเจรจาระหว่างตีกอล์ฟมักจะเป็นการเจรจาที่ราบรื่น ผิดกับตอนเจรจาในห้องประชุมที่ต่างฝ่ายต่างจ้องเอาชนะกัน

เมื่อเริ่มตีกอล์ฟเป็นและเริ่มสนุกกับมัน อาจารย์ก็พบว่าการตื่นตีสี่มาตีกอล์ฟไม่ใช่เรื่องยากเย็นอะไร ตีเสร็จเก้าโมงเช้า สิบโมงไปทำงานได้สบาย

“ถ้าเราให้ความสำคัญกับเรื่องอะไร เราจะมีเวลาให้มันเอง ถ้าปากคุณบอกว่าเรื่องนี้สำคัญ แต่คุณไม่เคยมีเวลาให้กับมัน แสดงว่าคุณยังไม่ได้เห็นความสำคัญของมันจริงๆ หรอก”

แม้เดี๋ยวนี้อาจารย์ไพรินทร์จะไม่ต้องเจรจาธุรกิจแล้ว แต่ก็ยังไปออกรอบกับเพื่อนสนิทบ่อยๆ เพราะกอล์ฟเป็นกีฬาไม่กี่อย่างที่คนวัยเกษียณยังเล่นได้ดี ช่วยให้ได้ออกกำลังกายด้วยการเดินนับหมื่นก้าว

.

ลูกน้องที่ดีต้องมีแผน

อาจารย์ไพรินทร์เคยทำงานให้กับอดีตนายกรัฐมนตรี โดยคุยกันผ่านไลน์

เมื่อรู้ว่าเจ้านายมีเวลาไม่มากนัก อาจารย์จะเขียนสรุปให้สั้นๆ โดยมีทางเลือก Option A, Option B, Option C และอาจารย์จะบอกด้วยว่าตัวเองแนะนำให้เลือก Option ไหน

อาจารย์บอกว่า ลูกน้องที่ดี จะต้องสรุปสาระสำคัญให้ตรงประเด็นและรวบรัด เพื่อให้เจ้านายที่มีเวลาน้อยตัดสินใจได้

“เราต้องเป็น A man with a plan เสมอ และไม่ใช่มีแค่แผนเดียวด้วย ต้องมี Plan A, Plan B, Plan C เพื่อมอบทางเลือกให้กับเจ้านายของเรา”

.

ผู้นำที่ดีต้องมีทั้งพระเดชและพระคุณ

อาจารย์ไพรินทร์บอกว่าเคล็ดลับการเป็นผู้นำ ไม่มีอะไรมากไปกว่าการใช้ทั้งพระเดชและพระคุณในแบบพอดีๆ

ถ้าใครใช้พระเดชอย่างเดียว สั่งการ บังคับ ด่าลูกน้อง ถือว่าใช้ไม่ได้ ไปไหนได้ไม่ไกล

ถ้าใครใช้แต่พระคุณอย่างเดียว ใจดีกับลูกน้องเกินไป ไม่กล้าลงมือกับคนผิด อันนี้ก็ใช้ไม่ได้เช่นกัน

จะเป็นผู้นำ จึงต้องมีทั้งสองอย่าง ขาดอย่างใดอย่างหนึ่งไม่ได้

.

เคล็ดลับจากเชอร์ชิล

ผู้นำบางคนพูดต่อหน้าสาธารณชนไม่เก่ง พูดแล้วหาลานจอดไม่ได้

อาจารย์ไพรินทร์ชอบคำของ Winston Churchill อดีตนายกรัฐมนตรีของอังกฤษ ที่แนะนำไว้ว่า speech ที่ดีนั้นเหมือนกระโปรงผู้หญิง มันควรยาวพอที่จะครอบคลุมสิ่งสำคัญ แต่ก็ต้องสั้นพอที่จะดึงความสนใจ

“A good speech should be like a woman’s skirt; long enough to cover the subject and short enough to create interest.”

.

ตั้งสติก่อนเอ่ยคำ

อาจารย์ไพรินทร์ย้ำหลายครั้งว่า เมื่อเราพูดอะไรออกไปแล้ว คำพูดจะเป็นนายเรา

ดังนั้น ก่อนจะพูดอะไร ต้องตั้งสติให้ดี หากสิ่งที่เราพูดออกไปมันถูกต้องเที่ยงตรง สิ่งที่ตามมาก็จะถูกต้องเที่ยงตรง

แต่หากเราพูดอะไรที่มันบิดเบี้ยวออกไป สิ่งที่ตามมาก็จะบิดเบี้ยวไปด้วยเช่นกัน

เคล็ดลับอย่างหนึ่งของการตั้งสติ คือสูดลมหายใจแรงๆ แล้วฮึบ ก่อนจะเอ่ยปากหรือกระทำการใด

.

อย่าไปกลัวเอไอ

ผมถามอาจารย์ว่า จะเลี้ยงลูกอย่างไรให้พร้อมรับมือกับ ChatGPT ที่ฉลาดขึ้นทุกวัน

อาจารย์บอกว่าไม่ต้องไปห่วงลูกๆ เราหรอก พวกเขาเป็น digital native เกิดมาก็คุ้นเคยกับเทคโนโลยีดีอยู่แล้ว เขาเอาตัวรอดได้

ที่ต้องห่วงคือคนรุ่น Gen Y ขึ้นไปมากกว่า เพราะพวกเราเป็น digital immigrants

“อย่าไปกลัวเอไอ แต่จงศึกษาและทำความเข้าใจ จะได้อยู่ร่วมกับมันได้”

.

การศึกษา 4.0

อาจารย์ไพรินทร์บอกว่า หน้าที่ของครูสมัยก่อน คืออ่านหนังสือแล้วเอามาสอนเด็กๆ

แต่ตอนนี้อาจารย์ที่อ่านหนังสือได้เยอะที่สุด และจำได้แม่นที่สุดก็คือเอไอ

ดังนั้นหน้าที่ของคุณครูจะเปลี่ยนไปอย่างสิ้นเชิง ไม่ใช่คนสอน แต่ต้องเป็นผู้อำนวยการเรียนรู้หรือ facilitator

ส่วนบทบาทของเด็กนักเรียนก็จะค่อยๆ เปลี่ยนไป การรู้คำตอบจะไม่ใช่สิ่งสำคัญเท่าแต่ก่อน เพราะเอไอรู้คำตอบอยู่แล้ว

สิ่งสำคัญคือการตั้งคำถาม ถ้าตั้งคำถามได้ดี ก็จะได้คำตอบที่ดี แต่ถ้าตั้งคำถามมั่วซั่ว ก็จะได้คำตอบมั่วซั่ว

สมัยนี้ถึงเกิดศาสตร์และวิชาชีพที่เรียกว่า prompt engineering คือจะเขียน prompt ป้อนให้กับเอไออย่างไรถึงจะได้คำตอบที่มีประโยชน์และตอบโจทย์อย่างแท้จริง

ความฉลาดหลักๆ มีสี่ด้านด้วยกัน คือ IQ, EQ, AQ และ SQ

AQ คือ Adversity Quotient ความสามารถในการเผชิญปัญหา

SQ คือ Social Quotient คือความฉลาดทางสังคม

แต่ก่อนโรงเรียนจะสอนให้เด็กพัฒนา IQ เป็นหลัก แต่ตอนนี้เอไอมีไอคิวพอๆ กับคนคือประมาณ 90 แล้ว ดังนั้นคนที่ใช้เอไอก็จะมี IQ สูงขึ้นได้ทันที

เมื่อโรงเรียนไม่จำเป็นต้องพัฒนา IQ มากเท่าแต่ก่อน สิ่งที่โรงเรียนควรโฟกัสคือพัฒนาความฉลาดด้านอื่นๆ ของเด็ก ไม่ว่าจะเป็น EQ, AQ หรือ SQ โดยฝึกให้เด็กรู้ทันและจัดการอารมณ์ตัวเอง กล้าเผชิญความยากลำบาก และทำงานเป็นทีมได้

อาจารย์บอกว่าการเรียนรู้สมัยก่อนเป็น mono-disciplinary ใครที่รู้อะไรก็จะรู้กระจ่างเพียงอย่างเดียว

แต่โลกสมัยใหม่เราต้องเรียนรู้แบบ multi-disciplinary เอาความรู้ศาสตร์ต่างๆ มาเชื่อมโยงกันเพื่อให้เห็นภาพว่าการเปลี่ยนแปลงในส่วนนี้มันไปกระทบส่วนอื่นๆ อย่างไรบ้าง

.

ระวังเงินเฟ้อ

ช่วงที่อาจารย์ไพรินทร์เป็น CEO ของปตท. ชอบมีคนมาถามว่าหุ้นปตท.จะขึ้นหรือไม่ อาจารย์ตอบว่าไม่รู้ พรุ่งนี้ราคาน้ำมันจะขึ้นหรือลงเขายังไม่รู้เลย

มีช่วงหนึ่งอาจารย์เคยชื่นชอบเรื่องการเทรดหุ้นวันต่อวัน แต่พอได้ยินผู้ใหญ่บางท่านคุยกันเรื่องปั่นราคาหุ้น จึงเข้าใจว่าตัวเองเป็นแค่แมงเม่า อาจารย์เลยหยุดเทรดหุ้นตั้งแต่นั้นมา

ในเวลานี้ หุ้นที่อาจารย์ถือส่วนใหญ่คือหุ้น blue chip ในเมืองไทยเพื่อรอรับเงินปันผล อาจารย์ไม่ได้ซื้อหุ้นในอเมริกา เพราะเห็นว่าอเมริกาปริ๊นท์เงินไม่หยุด (ผมลองดูข้อมูล ช่วงปี 2020-2022 อเมริกา “เสกเงิน” เข้าระบบประมาณ 13 ล้านล้านดอลลาร์) และทำให้อเมริกามีหนี้สาธารณะต่อ GDP สูงขึ้นทุกปี ซึ่งอาจารย์ไม่แน่ใจว่าการบริหารเศรษฐกิจแบบนี้จะยั่งยืนแค่ไหน

เมื่อมีเงินไหลเข้าระบบไม่หยุดหย่อน จึงมีความเสี่ยงที่จะเกิดเงินเฟ้อ เราจึงควรมองการลงทุนในสินทรัพย์ที่จะช่วยลดความเสี่ยงนี้ด้วย (hedge against inflation) เช่นทองหรือที่ดิน

.

เชื่อมั่นในคลื่นลูกใหม่

เนื่องจากนี่ (อาจ) เป็นการกินข้าวด้วยกันครั้งสุดท้ายก่อนที่จะกลับไปจับคู่กับ mentor ท่านเดิม เราจึงถามอาจารย์ว่ามีเรื่องอะไรที่คนวัยพวกผมควรจะใส่ใจหรือระมัดระวังเป็นพิเศษหรือไม่

อาจารย์ตอบว่า ไม่มีหรอก ขอให้เชื่อมั่นในศักยภาพของตัวเอง คนรุ่นคุณเก่งกว่าคนรุ่นผม คลื่นลูกใหม่ย่อมแทนที่คลื่นลูกเก่า ไม่อย่างนั้นโลกของเราคงไม่ก้าวหน้ามาจนถึงทุกวันนี้

“ผมจะรอดูพวกคุณประสบความสำเร็จ” อาจารย์กล่าวทิ้งท้ายด้วยใบหน้าเปื้อนยิ้ม

---

Reflections

อาจารย์ไพรินทร์เป็นหนึ่งในคนที่ไอคิวและความจำดีที่สุดคนหนึ่งที่ผมเคยคุยด้วย

ตอนฟังอาจารย์เล่าเรื่องราวต่างๆ ได้แต่คิดในใจว่า “ทำไมรู้ลึก รู้กว้างได้ขนาดนี้” ทั้งด้านการศึกษา ด้านพลังงาน ด้านการเมือง ด้านภูมิรัฐศาสตร์ (geopolitics)

อาจารย์คือตัวอย่างของคน multi-disciplinary อย่างแท้จริง เป็นทั้งวิศวกร เป็นแบงค์เกอร์ เป็นนักการเมืองที่เคยทำงานกับข้าราชการ และเหนือสิ่งอื่นใดคือเป็นครู และตอนนี้งานหลักของอาจารย์ก็คือการถ่ายทอดความรู้ให้กับคนรุ่นถัดไป

คงจะจริงอย่างว่า การได้คุยกับบัณฑิตเพียงชั่วโมงเดียวอาจได้รับ “ทรัพย์สินทางปัญญา” มากกว่าการอ่านหนังสือเป็นสิบเล่ม

ขอบคุณโครงการ IMET MAX รุ่นที่ 5 ที่ให้โอกาสผมและเพื่อนได้รับประสบการณ์อันมีค่านี้ครับ

(เคล็ดวิชาชีวิตจากพี่อ้น IMET MAX ตอนที่ 3)

ดำเนินมาถึง mentoring session ครั้งที่ 3 กับ “พี่อ้น” วรรณิภา ภักดีบุตร ซีอีโอบริษัทโอสถสภา จำกัด (มหาชน) ที่มาเป็น mentor ให้โครงการ IMET MAX รุ่นที่ 5

รอบนี้พี่อ้นเลือกร้าน Lady L Garden Bistro ในซอยสมคิด ร้านตั้งอยู่ในบริเวณที่เคยเป็นส่วนหนึ่งของโรงแรมปาร์คนายเลิศมาก่อน

พี่อ้นมีของฝากมาให้พวกเราคนละสองชิ้น

ชิ้นแรกคือถุงผ้าลายผลิตภัณฑ์คลาสสิคในเครือโอสถสภา มีสามลายให้เลือกคือ “ลิโพ” “ทัมใจ” และ “ยากฤษณากลั่น” (ผมเลือกทัมใจ)

ส่วนชิ้นที่สองคือหนังสือ “ชีวิตดั่งสายน้ำ” ซึ่งเป็นชีวประวัติของ “คุณยายสุนัย สิริเวช” คุณยายแท้ๆ ของพี่อ้น

หนังสือเล่มนี้ถูกเขียนขึ้นเพื่อแจกลูกหลานและผู้ที่รักนับถือท่านเนื่องในงานวันเกิดครบรอบ 99 ปี และเมื่อคุณยายลาจากไปอย่างสงบเมื่อปี 2021 ด้วยสิริอายุ 109 ปี ลูกหลานก็ช่วยเติมเต็มเนื้อหาช่วงสุดท้ายและแจกจ่ายให้เป็นของที่ระลึกแขกที่มาร่วมงาน โดยมี “ช้อนชา” เป็นของชำร่วยอีกหนึ่งชิ้นติดกับหนังสือมาด้วย เพราะตอนที่คุณยายเสียใหม่ๆ มีเพื่อนบ้านมาขอช้อนบ้านคุณยายไปเก็บไว้ด้วยความเชื่อว่าจะช่วยให้มีอายุยืน

เมนูที่เราสั่งในวันนี้ได้แก่ Rocket Salad, Baked Whole Seabass, Smoked Salmon Pizza และตามด้วยของหวานอย่าง Crepe Suzette with Vanilla Ice cream และ Sticky Toffee Pudding

การพบปะกันครั้งนี้เราคุยเรื่องส่วนตัวกันหลายเรื่อง แต่ก็ยังมีข้อคิดและบทเรียนที่น่าจะมีประโยชน์กับคนทำงาน โดยเฉพาะคนที่ต้องเป็นผู้นำในองค์กรครับ

1.หัวหน้าต้องเป็นตัวของตัวเอง

พี่อ้นจะพูดเสมอว่าเราอย่าพยายามเป็นอะไรที่เราไม่ได้เป็น

“หัวหน้าควรจะเป็นตัวของตัวเองให้มากที่สุด เพราะเดี๋ยวลูกน้องจะปรับตามเอง แต่ถ้าเราไปพยายามฝืนทำในสิ่งที่เราไม่ได้เป็น ลูกน้องจะงงว่าตกลงเราเป็นคนยังไงกันแน่”

.

2.สั่งงานโดยไม่สั่ง

ผู้บริหารชอบบ่นว่าคนในองค์กรไม่ค่อยมี leadership แต่ผู้บริหารเคยถามตัวเองหรือไม่ว่าเราให้โอกาสให้คนของเราได้คิดเอง-ทำเองมากพอหรือยัง

พี่อ้นมองว่าคุณสมบัติอย่างหนึ่งของผู้นำที่ดี คือการจับประเด็นและตั้งคำถามสำคัญ ซึ่งเหมาะกับผู้นำประเภท mentor/coach ที่ไม่ชอบออกคำสั่ง แต่ชอบตั้งคำถามให้ลูกน้องไปคิดต่อเอาเอง

เมื่อเราไม่ออกคำสั่ง แต่กระตุก/กระตุ้นให้เขาได้คิด เมื่อเขามาเสนออะไรที่เราเชื่อว่าน่าจะใช้การได้ หน้าที่ของเราคือการบอกเขาว่าเราเห็นด้วย จากนั้นก็แน่ใจได้เลยว่างานนี้จะเกิดแน่นอน เพราะมันเป็นความคิดที่มาจากตัวเขาเอง และเขาจะมี ownership ในงานนั้นอย่างเต็มเปี่ยม

“เรามาที่นี่เพื่อ get things done ส่วนใครจะเป็นเจ้าของความคิดพี่ไม่สนใจ”

.

3.เมื่อลูกน้องทำสิ่งที่เราคิดว่าไม่ถูกต้อง

พี่อ้นมีความเชื่อว่าคนทำงานส่วนใหญ่ล้วนมีความตั้งใจดีเป็นที่ตั้ง

ดังนั้นหากเกิดความผิดพลาด หรือการกระทำที่ไม่เหมาะสม เวลาพี่อ้นเรียกลูกน้องคนนั้นมาคุย พี่อ้นจะถามก่อนเสมอว่าทำไมถึงทำแบบนั้นลงไป ตอนที่ทำลูกน้องคนนั้นกำลังคิดอะไรอยู่

เมื่อเริ่มต้นด้วยการพยายามเข้าใจความคิดของลูกน้อง บทสนทนาย่อมจะไปต่อได้ เพราะมันจะตั้งอยู่บนการกระทำและความคิด ไม่ใช่บนตัวตนหรือนิสัย ซึ่งถ้าเป็นอย่างหลังมักจะคุยกันไม่จบ

.

4.คิดให้รอบก่อนคิดจะเอาใครออก

เคยมีน้องที่เป็นเจ้าของธุรกิจปรึกษาพี่อ้นว่ามีหัวหน้าคนหนึ่งที่อยู่มานาน เป็นกำลังสำคัญของบริษัท แต่มีปัญหาส่วนตัวซึ่งกระทบกับการทำงานและอาจลุกลามไปถึงคนอื่นๆ ในองค์กรได้ จึงกำลังชั่งใจอยู่ว่าควรจะเชิญออกดีหรือไม่

“คำถามแรกก็คือ คุณขาดเขาได้มั้ย?”

น้องคนนั้นนิ่งคิดอยู่นาน แล้วก็ยอมรับว่าถ้าขาดเขาไปตอนนี้บริษัทน่าจะลำบาก

นั่นก็แสดงว่าการมีเขาอยู่ยังเป็นสิ่งจำเป็น และเรายังต้องซื้อเวลาไปก่อน

“คำถามถัดไปก็คือ เราคิดว่าเขาจะเปลี่ยนตัวเองได้ไหม” 

ถ้าเราเชื่อว่าทำได้ เราก็ต้องคุยกับเขาและบอกเขาให้ชัดเจนถึงความคาดหวังของเรา พร้อมทั้งพยายามช่วยเหลือเขาอย่างเต็มที่เพื่อให้เขาจัดการปัญหาได้อย่างเบ็ดเสร็จเด็ดขาด

และคำถามสุดท้ายที่ต้องถามก็คือ “เรามีแผนรองรับแล้วหรือยัง”

ไม่ว่าหัวหน้าคนนี้จะเปลี่ยนแปลงตัวเองได้หรือไม่ เราก็ควรมีแผนสองรองรับเอาไว้เสมอ ถ้าเขาปรับปรุงได้ก็ดีไป แต่ถ้าเขาไม่ดีขึ้น องค์กรก็ต้องอยู่ให้ได้โดยไม่มีเขา

.

5.เปิด-ปิดสวิทช์ในตัวเรา

คนในกลุ่มปรึกษาพี่อ้นว่า จะทำอย่างไรเมื่อต้องพูดคุยกับ stakeholder ที่เราพยายามจะเข้าใจเขาเป็นอย่างยิ่ง แต่เขากลับไม่เข้าใจเรา และบางครั้งก็พูดในสิ่งที่บั่นทอนกำลังใจ

พี่อ้นบอกว่าถ้าเราเป็นคนที่มี empathy สูง แต่อีกฝ่ายมี empathy ต่ำ เราจะรู้สึกว่าตัวเราเล็กมาก และเขาจะตัวใหญ่มาก ซึ่งความรู้สึกแบบนี้ย่อมไม่ส่งผลดีต่อการสนทนา

“บางทีเราก็ต้องปิดสวิทช์ empathy ของเราและใช้จุดแข็งอย่างอื่นแทน”

พี่อ้นเป็นคนที่มี woo ต่ำมาก จึงไม่ชอบไปงานเลี้ยง ถ้าเลี่ยงได้ก็จะเลี่ยงตลอด

คนที่มี woo ต่ำคือคนที่เวลาไปงานปาร์ตี้แล้วจะไม่ค่อยคุยกับใคร ขณะที่คนที่มี woo สูงๆ จะสนุกกับการพูดคุยกับคนที่เพิ่งรู้จักกันได้อย่างไม่เคอะเขิน

ถ้าเจองานเลี้ยงที่เลี่ยงไม่ได้จริงๆ พี่อ้นก็จะบอกตัวเองว่าไม่เป็นไร เราจะเปิดสวิทช์ learner (ความเป็นคนชอบเรียนรู้) เราไม่ได้ไปงานนี้เพื่อรู้จักคนใหม่ แต่ไปเพื่อที่จะเรียนรู้อะไรเพิ่มเติม เมื่อคิดได้แบบนี้ ความรู้สึกไม่อยากไปงานเลี้ยงก็ลดน้อยลง

[ทั้ง empathy woo และ learner เป็นธีมใน StrengthsFinder แบบทดสอบที่ทำให้รู้ว่าจุดเด่นและจุดด้อยของเรามีเรื่องอะไรบ้าง อ่านรายละเอียดได้ในตอนที่ 1]

 .

6.เคล็ดลับสำหรับคนคิดไม่จบ

พี่อ้นเปินคนคิดที่คิดเยอะและคิดนาน ซึ่งบางคนในกลุ่มเราก็เป็นเช่นนั้น พี่อ้นจึงแนะนำว่าให้ลองจดบันทึก

พี่อ้นเองเขียน journal มานานแล้ว โดยปัจจุบันเขียนด้วยสไตล์ “บูโจ” (BUJO – Bullet Journal) ซึ่งใช้สมุดเล่มเดียวในการจดทั้งโน้ตและทำ to-do list

สมุดเล่มหนึ่งพี่อ้นจะใช้ได้ประมาณ 3 เดือน ดังนั้นปีหนึ่งจะเขียนได้สี่เล่ม พี่อ้นเก็บเอาไว้ครบทุกเล่มและชอบกลับไปอ่านเล่มเก่าๆ เพื่อทบทวนว่าแต่ก่อนเคยคิดอะไรเอาไว้บ้าง

“พี่เป็นคนถ้าคิดแล้วคิดไม่จบ แต่ถ้าเขียนแล้วมันจบ”

.

7.ชีวิตไม่ต้องมี Purpose ก็ได้

เมื่อตอนกลางเดือนมิถุนายนที่มี IMET MAX outing ที่จันทบุรี เรามีการทำ group mentoring พี่อ้นจึงได้พูดคุยกับ mentee คนอื่นๆ ซึ่งก็นำปัญหาหนักอกมาเล่าให้พี่อ้นและ “พี่บา” ภาณุ อิงคะวัต mentor อีกท่านหนึ่งได้รับฟัง

พี่อ้นได้ข้อสังเกตว่าหลายคนรู้สึกว่าตัวเองมีปัญหา เพราะยังหา passion หรือ purpose ของตัวเองไม่เจอ บางคนก็รู้สึกว่ายังจัดการชีวิตตัวเองได้ไม่ดีพอ จนพี่อ้นถึงกับคุยกับพี่บาว่า จริงๆ mentee เขาก็อยู่ของเขาดีๆ แต่พอมาเข้า IMET MAX กลายเป็นรู้สึกว่าชีวิตตัวเองมีปัญหาขึ้นมาซะอย่างนั้น

“Is your problem really a problem?” พี่อ้นถามพวกเราให้คิดต่อ

ก่อนจะมาเป็น CEO ที่โอสถสภา พี่อ้นเคยอยู่ Unilever มา 30 ปี

องค์กรที่เป็น Multinational Company (MNC) มักจะมีเวิร์คช็อปที่สอนให้พนักงานเขียน Life purpose ของตัวเอง

“พี่ไม่อินเลย แต่ถ้าไม่เขียนเขาก็ไม่ให้เรากลับบ้าน”

พี่อ้นถูกที่ทำงานจับเข้าเวิร์คช็อปให้เขียน life purpose/life vision หลายต่อหลายครั้ง

“สรุปสุดท้ายแล้วมันมีประโยชน์มั้ยพี่?” ผมถามแหย่

พี่อ้นนิ่งคิดนิดนึงก่อนจะยิ้มส่ายหน้า

ในมุมมองของพี่อ้น สำหรับคนจำนวนมาก ถ้าเรายังหา vision หรือ purpose ไม่เจอก็ไม่เป็นไร ขอแค่เราใช้ชีวิตให้เต็มที่ ทำให้ดีที่สุดในทุกวัน แล้วบางเหตุการณ์จะพาเราไปเจอเองว่าความหมายของชีวิตหรือเป้าหมายที่เราควรตั้งคืออะไร

พี่อ้นเคยจดบันทึกเอาไว้ตอนอายุ 27 ว่า

“I will be healthy and happy every day of my life”

คงเรียกไม่ได้ว่าเป็น purpose แต่เป็น motto ของพี่อ้นที่ยึดถือตลอดมา

และเท่านั้น สำหรับบางคนก็อาจเพียงพอแล้วรึเปล่าสำหรับการมีชีวิตที่ดี?

—–

Reflection

ผมเป็นคนชอบอ่านหนังสือของ OSHO คุรุทางจิตวิญญาณชาวอินเดียผู้ล่วงลับไปแล้ว

หัวข้อการพูดคุยในครั้งนี้ทำให้ผมนึกถึงถ้อยคำที่โอโชเคยกล่าวเอาไว้

“จงจำไว้ ชีวิตของคุณจะสูญเปล่าถ้าคุณวิ่งตามเป้าหมายบางอย่าง เพราะชีวิตนั้นไม่มีเป้าหมาย มันคือการละเล่นที่ไร้จุดประสงค์ 

บทกวีเกิดขึ้นเพราะมันไม่มีเป้าหมาย เหตุใดกุหลาบจึงผลิดอก จงถามกุหลาบ มันจะตอบว่า ‘ฉันก็ไม่รู้ แต่การผลิดอกนั้นงดงาม จะต้องรู้ไปเพื่ออะไรเล่า’

ถามนก ‘ทำไมเจ้าจึงร้องเพลง’ นกก็จะงงงวยกับคำถามไร้สาระที่คุณถาม การร้องเพลงนั้นสวยงาม มันเป็นสิริมงคล ทำไมถึงต้องถามด้วย

ชั่วขณะนี้ สรรพสิ่งที่ดำรงอยู่คือการเฉลิมฉลอง ทุกสิ่งยกเว้นตัวคุณ ทำไมถึงไม่เข้าร่วมด้วยเล่า ทำไมถึงไม่เป็นเช่นดอกไม้ เพียงผลิบานโดยไร้เป้าหมาย และเหตุใดจึงไม่เป็นเช่นแม่น้ำ ที่ไหลไปโดยไร้ความหมาย ทำไมถึงไม่เป็นเช่นมหาสมุทรที่คำรามก้อง เพียงพอใจที่จะเป็น”

อาจมีบางคนที่ “ไม่ถูกใจสิ่งนี้” เพราะตัวเองพบว่าการมี life purpose นั้นเป็นสิ่งที่สำคัญหรือกระทั่งเป็นสิ่งจำเป็น

แต่อย่างที่ผมเคยกล่าวไปในตอนที่ 1 ว่าดอกไม้มีได้หลายสี การดำเนินชีวิตไม่ได้มีกฎเกณฑ์ตายตัว

ถ้าจะมีสูตรสำเร็จในชีวิตอะไรสักอย่าง ก็คือการตระหนักได้ว่าชีวิตไม่มีสูตรสำเร็จ ดังนั้นอย่าพยายามไปวิ่งตามชีวิตของคนอื่น เพราะเราทุกคนมีที่มาที่ต่างกัน และมีที่ไปที่ต่างกัน

หัวหน้าของผมมักจะพูดอยู่บ่อยๆ ว่าไม่มีอะไรถูกหรือผิด มีแค่เวิร์คหรือไม่เวิร์คสำหรับเราเท่านั้น

เราฟังคนอื่นได้ เราเรียนรู้จากคนอื่นได้ แต่สุดท้ายเราต้องหาเส้นทางที่เหมาะสมกับตัวเราเองครับ

(เคล็ดวิชาชีวิตจากพี่อ้น IMET MAX ตอนที่ 2)

(อ่านตอนที่ 1 ได้ในบทความ “วัยสี่สิบกว่าคือนาทีทอง – เคล็ดวิชาชีวิตจากพี่อ้น IMET MAX ตอนที่ 1″)

ในการพบปะกันครั้งที่สองเมื่อปลายเดือนพฤษภาคม เราเจอกันที่ร้านศรีตราด ซอยสุขุมวิท 33 ร้านนี้จองยากและคนแน่น ต้องขอบคุณ “พี่แจง” เลขาพี่อ้นที่ช่วยเป็นธุระให้

เมนูในวันนี้ได้แก่ออเดิร์ฟรวม น้ำพริกปูไข่ ปลาเห็ดโคนทอดขมิ้น แกงมัสมั่นไก่ทุเรียน หมูสับปลาเค็มตราด ต่อด้วยของหวานอย่างวุ้นลูกสำรองราดกะทิสด สาคูมะพร้าวอ่อนน้ำตาลอ้อย และข้าวเหนียวเปียกแดงน้ำตาลอ้อย

รอบนี้เราคุยกันลึกขึ้นและนานขึ้น อยู่ด้วยกันเกือบสี่ชั่วโมง

นี่คือเนื้อหาสาระจากบางส่วนที่ผมสามารถนำมาเล่าสู่กันฟังในบล็อกนี้ได้ครับ

.

1. สงบศึกกับตัวเอง

ความเดิมจากตอนที่แล้ว พี่อ้นแนะนำให้พวกเราทำไปลองทำแบบทดสอบ StrengthsFinder รวมถึงให้ผู้เชี่ยวชาญด้านนี้ชื่อแอนดรูว์ช่วยอธิบายให้เราฟังด้วย ซึ่งทั้งเอ็ม อ้อ และผมก็ได้ทำแบบทดสอบและคุยกับแอนดรูว์มาเรียบร้อย

StrengthsFinder คือแบบทดสอบที่บ่งบอกว่าเราโดดเด่นในด้านใดในธีมทั้งหมด 34 ธีม

Top 5 ของผมได้แก่ Relator, Connectedness, Empathy, Learner และ Responsibility

ส่วน Bottom 5 ของผมได้แก่ Command, Competition, Woo, Restorative, และ Significance

หลักการของ StrengthsFinder ก็คือเราควรใช้จุดแข็งของตัวเองเยอะๆ เพราะมันคือสิ่งที่เราจะทำได้ดีกว่าคนอื่นโดยไม่ต้องออกแรงมากนัก

ส่วนเรื่องที่เราไม่เก่ง เราก็อย่าไปฝืน ถ้าผมไม่ชอบออกคำสั่งหรือแข่งขันกับใคร ผมควรจะหาคนที่เด่นในด้านนี้มาช่วยปิดจุดอ่อนเหล่านี้แทน

“เอ็ม” ที่เป็น mentee กลุ่มเดียวกับผม บอกว่าหลังจากทำ StrengthsFinder แล้วเขาเปลี่ยนวิธีการทำงานไปโดยสิ้นเชิง

เอ็มเป็น CEO ของ Arincare ซึ่งทำ POS ให้ร้านขายยา ซึ่งโดยภาพจำของ CEO ต้องพูดเก่ง สื่อสารคล่อง และ inspire คนเยอะๆ แต่เอ็มรู้สึกว่าที่ผ่านมาเขาต้องฝืนตัวเองมาก พอได้ทำแบบทดสอบถึงเห็นว่าธีม Communication ของเอ็มอยู่เกือบที่สุดท้าย

จุดแข็งของเอ็ม 5 ข้อคือ Deliberative, Learner, Focus, Input, Analytical และมี Relator เป็นอันดับที่ 6

เมื่อรู้ว่าจุดแข็งของตัวเองคือการสร้างความสัมพันธ์ ความไตร่ตรองและการเรียนรู้ เอ็มจึงลองพูดให้น้อยและฟังให้มาก เพียงปรับตรงนี้แค่นิดเดียว ปรากฎว่าเอ็มได้ผลลัพธ์ที่ดีขึ้นอย่างเห็นได้ชัด และไม่ใช่แค่ความสัมพันธ์กับน้องที่ดีขึ้น แต่ความสัมพันธ์ที่มีกับตัวเองก็ดีขึ้นด้วยเช่นกัน

พี่อ้นบอกว่า เมื่อเรามีอายุ เราจะอยากทำความรู้จักกับตัวเอง แล้วจะพบว่าหลายๆ อย่างเราเปลี่ยนไม่ได้ ความสุขจึงมาจากการยอมรับในสิ่งที่เราเป็น จากการ make peace กับตัวเองว่าเราไม่จำเป็นต้องเก่งไปเสียทุกเรื่อง

“เราสามารถชื่นชมคนอื่นได้ โดยที่ไม่ต้องอยากเป็นเหมือนเขา”

.

2. เส้นที่จะไม่ยอมข้าม

เราถามพี่อ้นว่า อะไรคือคุณสมบัติสำคัญที่ทำให้พี่อ้นเติบโตในหน้าที่การงานมาจนถึงจุดนี้

พี่อ้นตอบว่าน่าจะเป็นเรื่อง delivery หรือการส่งมอบงานตามที่ตกลงกันไว้

พี่อ้นไม่ใช่คนเอาใจนาย เป็นคนที่มีเส้นค่อนข้างชัดเจนว่าอะไรที่ทำได้ อะไรที่ทำไม่ได้

พี่อ้นจึงไม่ใช่คนประเภท ‘do whatever it takes’ หรือทำอะไรก็ตามเพื่อให้ได้ผลลัพธ์ที่ดีที่สุดอย่างที่คนอื่นคาดหวัง

พี่อ้นรู้ว่าตัวเองไม่ได้เหมาะกับธุรกิจบางอย่างที่ต้องแข่งขันกันรุนแรง พร้อมที่จะฆ่าคู่แข่งและทำกำไรให้มากที่สุด ถ้าไปอยู่ในธุรกิจประเภทนี้พี่อ้นคิดว่าตัวเองคงทำได้ไม่ดี

อะไรที่เป็นสีเทา อะไรที่ขัดกับหลักการของตนพี่อ้นจึงไม่ยอม compromise โดยเด็ดขาด

“ไม่อยากกลับมาบ้านแล้วเสียใจ” พี่อ้นกล่าว

.

3. แพ้บ้างก็ได้

หนึ่งในกลุ่มพวกเราปรึกษาพี่อ้นเรื่อง career path ว่าจะเอาอย่างไรต่อ ถ้าจะลองไปทำในสิ่งที่ตัวเองไม่มีประสบการณ์หรือไม่แน่ใจว่าจะชอบหรือเปล่า ก็เกรงว่าจะทำได้ไม่ดี

พี่อ้นบอกว่า โปรไฟล์อย่างพี่อ้นนี่น่าจะเป็นคนสุดท้ายที่ได้เป็น CEO (ใน StrengthsFinder ธีม significance และ command ของพี่อ้นอยู่รั้งท้าย)

“ถ้าพี่เป็น CEO ได้ ทำไมพวกคุณจะเป็นไม่ได้”

พี่อ้นบอกว่าบางทีเราก็ต้องกล้ากระโดดไปหาสิ่งที่เราไม่รู้จักหรือไม่แน่ใจ

พวกเราก็ถามต่อว่า แล้วถ้ามันไม่เวิร์คล่ะ?

“So what?” พี่อ้นตอบ

ก่อนจะตัดสินใจมาทำงานที่โอสถสภา พี่อ้นเผื่อใจไว้เหมือนกันว่าอาจไม่ประสบความสำเร็จเพราะมันต่างกับ Unilever มาก แต่ก็คิดว่าถ้าล้มเหลวก็ไม่เป็นไร ก็แค่พักสัก 3-4 เดือนแล้วค่อยหางานใหม่

หากเราคิดเผื่อไปเลยว่าถ้า next step มันไม่เวิร์คแล้วเราจะทำอะไรต่อ เราก็จะมีความกลัวน้อยลง

พี่อ้นบอกว่าเกมชีวิตมันมีวิธีเล่นอยู่สองแบบ คือ Play To Win กับ Play Not To Lose

ถ้าเรา Play Not To Lose แล้วบอกตัวเองว่า “แพ้ไม่ได้” เราจะเครียด เราจะกลัว เราจะระวังตัวมากจนเกินไป

แต่ถ้าเราคิดว่า “แพ้แล้ว so what?” ตัวเราจะเบา เราจะมีความคิดสร้างสรรค์และมีพลังงานที่ดีกว่า และเราจะกล้า Play To Win

.

4. วิธีรับมือแม่

หนึ่งในกลุ่มพวกเราขอคำปรึกษาพี่อ้น ว่าเวลาคุยกับแม่แล้วมักจะหงุดหงิด เพราะแม่เป็นคนมีไอเดียเยอะ ชอบโทรมาหาแล้วถามว่าทำไมไม่ทำอย่างนั้น-ไม่ทำอย่างนี้ ซึ่งบางเรื่องก็เคยบอกไปแล้วแต่แม่ก็ยังพูดซ้ำเรื่องเดิม แถมบางคำพูดที่ออกมาจากปากแม่ก็ทำให้ไม่สบายใจ จนบางครั้งรู้สึกไม่อยากรับสายแม่

พี่อ้นถามกลับว่า รู้สึกอย่างนี้มาตั้งแต่เด็กหรือไม่ เจ้าตัวตอบว่าไม่ เพิ่งจะมาเป็นช่วง 8-9 ปีที่ผ่านมา

พี่อ้นก็เลยเล่าประสบการณ์ของตัวเองให้ฟัง ว่าแม่พี่อ้นวัย 92 ปีก็ชอบโทรมาบ่นเหมือนกัน เช่นแม่ครัวที่บ้านทำกับข้าวเค็มไป หรือใช้จานชามไม่เข้าชุด พอพี่อ้นบอกว่าจะซื้อให้ใหม่ แม่ก็ไม่เอาเพราะสิ้นเปลือง

ไม่ว่าจะเป็นปัญหาอะไร พอพี่อ้นเสนอทางออก แม่พี่อ้นมักจะเถียงกลับเสมอ จนลูกสาวพี่อ้นยังเปรยว่า “คุณยายนี่บางทีก็ย้อนแย้งเนอะ”

พี่อ้นต้องใช้เวลานานมากกว่าจะเข้าใจว่าจริงๆ แล้วแม่ไม่ได้ต้องการทางออก แม่โทรมาหาพี่อ้นเพราะคิดถึงเฉยๆ

แถมคนอายุขนาดนี้แล้วมันมีเรื่องเหลือให้คุยไม่มาก จึงมักคุยได้แค่เรื่องเดิมๆ หรือพูดอะไรไปเรื่อยเปื่อยโดยไม่คิดอะไร แต่บังเอิญคำบางคำดันมากระทบใจและเราเก็บมาคิดมาก

“อย่ามองเขาเหมือนที่เรามองตัวเอง” พี่อ้นบอก

พี่อ้นแนะนำว่า ในฐานะลูก เรามีหน้าที่แค่รับฟังและไม่ต้องแนะนำอะไร แค่แม่ได้คุยจนหายคิดถึงเขาก็จะแฮปปี้แล้ววางสายไปเอง

.

5. ชีวิตเป็นดั่งสายน้ำ

เราถามพี่อ้นว่า พี่อ้นนับถือใครเป็นครูหรือเป็นไอดอลบ้าง

พี่อ้นนึกอยู่นาน ก่อนจะตอบว่าไม่ได้มีใครที่ยึดเป็นบุคคลต้นแบบ แต่จะนับถือเป็นเรื่องๆ ไป เช่นหัวหน้าคนนี้เก่งเรื่องนี้ หัวหน้าอีกคนก็เด่นอีกเรื่องหนึ่ง ส่วนพ่อพี่อ้นก็เป็นคนปลูกฝังเรื่อง core values ต่างๆ เช่นการไม่เอาเปรียบใครและการมีวินัยทางการเงิน

ส่วนอีกคนที่พี่อ้นนับถือก็คือคุณยาย

คุณยายเป็นคนเลี้ยงพี่อ้นมาตั้งแต่เด็ก พี่อ้นจึงผูกพันกับคุณยายมาก

คุณยายของพี่อ้นเพิ่งเสียไปเมื่อ 2 ปีที่แล้ว สิริอายุรวม 108 ปี นั่นหมายความว่าคุณยายเกิดสมัยปลายรัชกาลที่ 5 – ต้นรัชกาลที่ 6!

คุณยายชอบเล่าความหลังครั้งเก่าให้พี่อ้นฟัง ว่าเคยทำธุรกิจล่องเรือไปขายของถึงสุราษฎร์ธานี ตอนนั้นมีเรือสองลำ แต่ปรากฎว่าเกิดเหตุทำให้เรือล่มทั้งคู่จนต้องเลิกทำธุรกิจนี้ไป จากนั้นจึงเริ่มทำงานรับเหมาก่อสร้าง

สมัยนั้นยังไม่มีธนาคาร เงินที่ได้มาก็จึงเก็บไว้ในบ้านทั้งหมด แต่ปรากฎว่าบ้านไฟไหม้ ต้องเริ่มทุกอย่างจากศูนย์อีกครั้ง

ช่วงสงครามโลกครั้งที่ 2 คุณตาของพี่อ้นก็ถูกทหารญี่ปุ่นจับเข้าค่ายกักกัน คุณยายต้องไปลอบพาตัวหนีออกมา

ชีวิตคุณยายฟันฝ่าวิกฤติมาหลายครั้ง แต่ก็ยังอยู่มาได้ถึง 108 ปี คุณยายจึงสอนพี่อ้นเสมอว่า

“ชีวิตเป็นดั่งสายน้ำ มันจะหาทางไปต่อได้เสมอ”

---

Reflection

การทำ StrenghsFinder ช่วยให้เรารู้ว่าเรามีจุดอ่อนอะไร และเราก็ไม่ต้องไปพยายามพัฒนาจุดอ่อนนั้น เพราะเราเปลี่ยนมันไม่ได้

ฟังดูเหมือนการถอดใจ หรือดูขัดกับหลักการ Growth Mindset ที่สอนว่าคนเรานั้นพัฒนาได้เสมอ แต่ผมคิดว่าแท้จริงแล้วสองเรื่องนี้ไม่ได้ขัดกัน เราเพียงแค่ยอมแพ้ในบางเรื่อง เพื่อเอาแรงและเวลาที่เรามีอย่างจำกัดไปลงทุนกับสิ่งที่เราทำได้ดีอยู่แล้ว เพื่อจะสร้างคุณประโยชน์ได้มากกว่า

ตัวละครหนึ่งในการ์ตูนเรื่อง One Piece ก็เคยกล่าวไว้ว่า “การยอมรับข้อจำกัดของตัวเอง คือสัญญาณหนึ่งของการเติบโต”

เนื่องจากพี่อ้นมีเส้นที่ค่อนข้างชัดเจนว่าอะไรที่พี่อ้นพร้อมทำ และอะไรที่พี่อ้นจะไม่ยอมทำ พี่อ้นจึงรู้ตัวว่าไม่เหมาะกับธุรกิจบางประเภท ถ้าได้ไปทำก็คงทำได้ไม่ดี ผมเองก็เคยผ่านประสบการณ์ที่ย้ายสายธุรกิจโดยไม่ได้ศึกษาก่อน สุดท้ายก็ไม่ผ่านช่วงทดลองงาน จนได้ข้อสรุปกับตัวเองว่าคนเก่งที่อยู่ผิดที่ก็กลายเป็นคนไม่เก่งได้เหมือนกัน

ได้ฟังเรื่องที่พี่อ้นเล่าถึงคุณแม่แล้ว ก็ทำให้ผมนึกถึงภรรยาของตัวเอง – ด้วยความเป็นผู้ชาย และด้วยความที่เรียนวิศวะมา เวลาภรรยามาปรึกษาผมจึงมีแนวโน้มที่จะหาต้นเหตุและหาทางแก้ไข

มีครั้งหนึ่งที่ผมเข้าสู่ problem solving mode เร็วเกินไป ภรรยาก็เลยต้องเตือนสติว่า “รุตม์…เราไม่ได้ต้องการหนังสือ How To เราแค่ต้องการคนรับฟังและอยู่ข้างเราบ้างเท่านั้นเอง”

ผมมีความเชื่อว่ามนุษย์นั้นปรับตัวเก่งกว่าที่เราคิด ต่อให้เจอวิกฤติอะไร หากเรายังครองสติเอาไว้เราก็จะผ่านมันไปได้ เช่นเดียวกับที่เราเคยผ่านมันมาแล้วหลายต่อหลายครั้ง

ยอมรับในข้อจำกัดของตน ใช้จุดแข็งสร้างคุณค่าที่ไม่เหมือนใครเพื่อจะได้ Play to Win – แต่ถ้าแพ้ก็แค่ยักไหล่

แล้วชีวิตย่อมมีทางไปเหมือนสายน้ำทุกสายบนโลกใบนี้ครับ