ผู้บริหารบริษัทในตลาดหลักทรัพย์ท่านหนึ่งเคยบอกผมว่า ทำธุรกิจสมัยนี้ยากกว่าสมัยก่อน แต่ก่อนยังวางแผนเป็นรายปีได้ แต่สมัยนี้สถานการณ์เปลี่ยนแปลงทุกเดือน หรือแม้กระทั่งทุกสัปดาห์ ทำให้เราต้องพร้อมปรับตัวและปรับความคาดหวังกันตลอดเวลา

ในหนังสือ Aladdin & Luddite บอกเอาไว้ว่า ความเสี่ยงนั้นมีตั้งแต่ระดับแรดเทา (ความเสี่ยงที่เราเห็นได้แต่ไกลและจัดการได้) ระดับหงส์ดำ (ความเสี่ยงที่เราคาดไม่ถึงและส่งผลรุนแรง) และระดับมังกรราชัน (ความเสี่ยงที่ส่งผลกระทบกว้างไกลและยาวนาน)

ความเสี่ยงระดับมังกรราชันที่ผมมองเห็นอยู่ตอนนี้ ก็คือเรื่องสงคราม เรื่องสภาพภูมิอากาศ และเรื่องเอไอ

เรื่องสงคราม นอกจากที่ยูเครนและอิสราเอลแล้ว ที่น่าเป็นห่วงก็คือไต้หวัน เพราะจีนและอเมริกาฮึ่มๆ กันมาพักใหญ่ ไต้หวันเป็นมหานครแห่งชิปประมวลผล (semiconductor chips) ซึ่งอยู่ในสิ่งที่เราขาดไม่ได้อย่างมือถือและแล็ปท็อป รวมถึงอุปกรณ์ทางการแพทย์และเทคโนโลยีอื่นๆ อีกมากมาย

กลุ่มทรงอิทธิพลอย่าง OPEC ที่มี 13 ประเทศสมาชิก ครองส่วนแบ่ง 38% ของตลาดน้ำมันดิบโลก

แต่บริษัท Taiwan Semiconductor Manufacturing Company (TSMC) เพียงบริษัทเดียวมีส่วนแบ่งตลาดโลกของชิปถึง 55% ดังนั้นไต้หวันจึงมีความสำคัญมากในเชิงภูมิรัฐศาสตร์โลก (geopolitics) และหากมีกรณีพิพาทกันระหว่างจีนกับอเมริกาเรื่องไต้หวัน ย่อมส่งผลต่อ supply chain ทั่วโลกที่ต้องใช้ชิปอย่างแน่นอน

เรื่องสภาพอากาศที่แปรปรวน หลายคนอาจได้เห็นข่าวเมื่อต้นสัปดาห์ว่าโลกเราร้อนขึ้นเกิน 2 องศาเป็นครั้งแรก เมื่อเทียบกับยุคก่อนปฏิวัติอุตสาหกรรมเมื่อ 150 ปีที่แล้ว ซึ่งนักวิทยาศาสตร์เชื่อกันว่าหากร้อนเกินสององศาแล้วจะส่งผลกระทบอื่นๆ ตามมาเป็นลูกโซ่ในระดับที่เราไม่สามารถแก้ไขได้

ส่วนเรื่องเอไอก็อย่างที่เห็นกันว่ามันมาไกลและมาเร็วกว่าที่เราคาดคิด นักประวัติศาสตร์ Yuval Harari บอกว่านี่ยังเป็นแค่จุดเริ่มต้น ถ้าเปรียบกับวิวัฒนาการของสิ่งมีชีวิตบนโลกใบนี้ ChatGPT ในปัจจุบันยังเป็นแค่เอไอระดับอะมีบา ถ้ามันวิวัฒนาการเป็นเอไอระดับทีเร็กซ์จะทรงพลานุภาพแค่ไหน

วันก่อนมีเพื่อนที่กำลังจะมีลูกถามผู้ใหญ่ท่านหนึ่งว่าจะสอนอะไรลูกดี ผู้ใหญ่ท่านนั้นส่ายหน้า บอกว่าลูกของเราจะเติบโตไปในโลกที่เราไม่รู้จัก ดังนั้นเราไม่รู้หรอกว่าเราควรจะสอนอะไร

เมื่อยังต้องอาศัยอยู่และเอาตัวรอดในโลกที่ผันผวนขนาดนี้ ผมก็นึกถึงประโยคหนึ่งในหนังสือ “สู่ชีวิตใหม่ : การแสวงหาในช่วงหนึ่งของชีวิต” ของนายแพทย์วิธาน ฐานะวุฑฒ์ ที่อ้างอิงถึงคำพูดของ Otto Charmer ผู้เขียนหนังสือ The Theory U เมื่อปี 2007 ว่า

“โลกในภายหน้า เราจะพบความแปรปรวนอย่างหนัก จนความรู้เดิมและประสบการณ์ก็ช่วยอะไรไม่ได้ เราทำได้เพียงเชื่อในสิ่งที่หัวใจบอก นำทางชีวิตพวกเราไป”

ฟังดู cheesy นิดๆ แต่เป็นถ้อยคำที่ควรพิจารณา

เพราะผมไม่คิดว่าคำตอบจะอยู่ใน ChatGPT TikTok หรือที่ปรึกษาใดๆ

เราทำได้เพียงเชื่อในสิ่งที่หัวใจบอก และให้มันค่อยๆ นำทางชีวิตของเราไป ส่วนจะใช้เครื่องมืออื่นใดเป็นตัวช่วยก็ไม่ผิด แต่ไม่ควรไปยึดมั่นถือมั่นมันมากนัก

สุดท้าย ถ้ามันจะดีจะร้าย ก็ขอให้มันเป็นทางที่เราเลือกเองโดยรู้ตัวครับ

“Aladdin & Luddite | อาละดินกับลัดไดต์” เป็นหนังสือเล่มใหม่จาก openbooks หลังจากสำนักพิมพ์แห่งนี้ “จำศีล” ไปนานเกือบสามปี

อาละดินคือเจ้าของตะเกียงวิเศษที่สามารถเรียกยักษ์จินนี่ออกมารับใช้ตามที่ใจนายปรารถนา ปัญหาคือยักษ์จินนี่ที่มีชื่อว่าเอไอถูกเรียกออกมา และไม่อาจส่งกลับเข้าตะเกียงได้อีกต่อไป

ลัดไดต์ คือชื่อเรียกของกลุ่มช่างทอผ้าชาวอังกฤษช่วงต้นศตวรรษที่ 19 ที่ลุกขึ้นมาประท้วงการนำเครื่องจักรมาใช้ในโรงงาน เพราะกลัวว่ามันจะมาทำลายการเลี้ยงชีพของพวกเขา

การประท้วงของลัดไดต์บางกลุ่มรุนแรงถึงขั้นทำลายเครื่องจักร จนนำไปสู่การล้อมปราบของรัฐบาล ลัดไดต์จำนวนมากได้รับโทษจำคุก ประหารชีวิต หรือถูกส่งไปยังเมืองอาณานิคมอย่างออสเตรเลีย

ผมอ่านอาละดินกับลัดไดต์จบด้วยความอิ่มเอมและความกังวล

อิ่มเอม เพราะได้เห็นภาพใหญ่ที่พี่ภิญโญ ไตรสุริยธรรมา บรรณาธิการคัดสรร (curator) ได้ร้อยเรียงเรื่องราวจากหนังสือเล่มหนา 5 เล่มของนักคิดนักเขียนระดับปรมาจารย์

กังวล เพราะรู้ตัวว่าหากไม่ลงมือทำอะไรที่ต่างออกไปตั้งแต่ตอนนี้ ผมอาจต้องมานั่งเสียดายในภายหลัง

หนังสือที่ปรากฎตัวใน Aladdin & Luddite ได้แก่

1. World Order ของเฮนรี คิสซิงเจอร์ (Henry Kissinger) นักยุทธศาสตร์ด้านความสัมพันธ์ระหว่างประเทศผู้ทรงอิทธิพลที่สุดคนหนึ่งในโลก
2. Doom ของนีลล์ เฟอร์กูสัน (Niall Ferguson) นักประวัติศาสตร์แถวหน้าของอังกฤษ
3. The Technology Trap ที่นิตยสาร Financial Times ยกย่องให้เป็นหนังสือที่ดีที่สุดประจำปี 2019 ในหมวดเทคโนโลยี เขียนโดย คาร์ล เบเนดิกต์ เฟรย์ (Carl Benedikt Frey) นักประวัติศาสตร์เศรษฐกิจเทคโนโลยี
4. Redesigning Work ของลินดา แกรตตัน (Lynda Gratton) อาจารย์ดีเด่นแห่งปีของ London Business School และผู้เขียนหนังสือ “ชีวิตศตวรรษ” (The 100-Year Life) ที่พิมพ์ไปแล้วนับล้านเล่ม
5. The Metaverse – ของ คิมซังกยุน (Sangkyun Kim) หนึ่งในหนังสือที่สร้างปรากฏการณ์ในเกาหลี

เมื่อระเบียบโลกที่เราคุ้นเคยกำลังพังทลาย สัตว์มหัศจรรย์ทั้งหลายเริ่มปรากฎตัว ไม่ว่าจะเป็นแรดเทา (อันตรายที่เรามองเห็นและพอคาดเดาได้) หงส์ดำ (อันตรายที่เรามิอาจคาดการณ์) และมังกรราชัน (เหตุการณ์รุนแรงเกินจินตนาการ)

เทคโนโลยีที่มาใหม่ อาจเป็น labor-enabling technology ที่ช่วยให้เราทำงานได้มีประสิทธิภาพมากขึ้น หรืออาจเป็น labor-replacing technology อย่างเครื่องทอผ้าที่ทำให้แรงงานฝีมือนั้นด้อยคุณค่าในข้ามคืน

เราจึงต้องวางแผนชีวิตและการงานของเราใหม่ ต้องเพิ่มทักษะเพื่อจะไม่ต้องเป็นลัดไดต์ที่ต่อต้านจักรกลและเอไอโดยไม่เห็นหนทางชนะ

การเรียนเต็มเวลา ทำงานเต็มเวลา และจบลงด้วยการเกษียณอาจไม่ตอบโจทย์ชีวิตอีกต่อไป เพราะเงินที่เรากันไว้ยามชราอาจไม่พอใช้สำหรับชีวิตที่อาจยืนยาวถึงหนึ่งร้อยปี

เมื่อ Metaverse แพร่หลายไปกว่านี้ เราจะมีตัวตนใหม่อยู่ในโลกคู่ขนานที่กำกับโดยเอไอ จนเราไม่อาจแน่ใจได้เลยว่า ตัวเองเป็นจวงจื่อที่ฝันว่าเป็นผีเสื้อ หรือเราเป็นผีเสื้อที่ฝันว่าเป็นจวงจื่อกันแน่

Aladdin & Luddites จึงเป็นเหมือน wake-up call ให้เราตื่นจากฝันและตื่นจากความชะล่าใจ เผลอคิดว่าอนาคตคือเส้นตรงที่ลากไปจากปัจจุบัน ทั้งที่จริงแล้วทุกอย่างกำลังเปลี่ยนไปในอัตราเร่ง

“เมื่อวิกฤติยังมาไม่ถึง
เรามีแนวโน้มที่จะประเมินสถานการณ์
ต่ำกว่าความเป็นจริง

เราจึงไม่คิดว่า
แรดเทา จะกลายเป็น หงส์ดำ
และ หงส์ดำ จะกลายร่าง
เป็น มังกรราชัน ได้…

เราจึงไม่ตัดสินใจกระทำการใหญ่
ได้แต่ผัดผ่อนการแก้ปัญหา
คล้ายการเตะกระป๋องไปเบื้องหน้า

ด้วยเชื่อว่าปัญหา
อาจจะมีใครบางคนช่วยคลี่คลาย
และเรื่องจริงคงไม่เลวร้ายขนาดนั้น

นี่คืออันตรายที่สุด
ในการเตรียมตัวรับมือวิกฤติ
ในทุกมิติของชีวิต”

อาละดินกับลัดไดต์ไม่ใช่หนังสือ How To มันไม่ได้ให้คำตอบสำเร็จรูป จริงๆ แล้วเมื่ออ่านจบแล้วเราจะมีคำถามมากกว่าเดิมด้วยซ้ำ

เราจะออกแบบชีวิตอย่างไรให้มีภูมิคุ้มกันจากแรดเทา หงส์ดำและมังกรราชัน?

เราควรลงมือทำสิ่งใดเพื่อลดโอกาสที่เราจะกลายเป็นลัดไดต์แห่งศตวรรษที่ 21?

เราจะให้การศึกษาอะไรกับลูกในวันที่ AI จะทำได้ดีกว่าลูกเราเกือบทุกอย่าง?

เป็นคำถามที่เราต้องสบตาและใช้เวลาขบคิดให้มาก ไม่อย่างนั้นเราอาจเสียแรงและเวลาอย่างผิดที่ผิดทางและเปล่าดาย

“เราจะรักษาความสัมพันธ์กับผู้คนได้อย่างไร
ในโลกที่เต็มไปด้วยความขัดแย้งแบ่งฝ่าย
ความเกลียดชัง ความเย้ยหยัน ความริษยา
และความปรารถนาอันไม่สิ้นสุด

อะไรคือการศึกษายุคใหม่
ที่เราต้องมอบให้ลูกหลาน
เพื่อเตรียมพวกเขาให้เข้าสู่โลกอนาคต
อนาคตซึ่งเราเองก็ไม่เข้าใจ…

นอกจากมีเงินเก็บเท่าไรจึงจะมั่นคง
เราอาจจะต้องคิดถึงคำถามใหม่ที่ว่า
เราจะรู้สึกมั่นคงได้อย่างไร
โดยไม่จำเป็นต้องมี
เงินเก็บมากมายตามตำรา”

ผมเชื่อว่า “อาละดินกับลัดไดต์” เป็นหนังสือที่คนเป็นพ่อเป็นแม่ควรได้อ่าน เผื่อว่ามันจะกระตุกให้เราได้หยุดคิดพิจารณา เริ่มวางแผนสำรองให้กับชีวิตและครอบครัว เพื่อเตรียมตัวกับอนาคตที่ไร้ซึ่งความแน่นอนครับ

ขอบคุณเนื้อหาและประกายความคิดจากหนังสือ Aladdin & Luddite | อาละดินกับลัดไดต์ ภิญโญ ไตรสุริยธรรมา เรียบเรียง สำนักพิมพ์ openbooks (หนังสือมีสองปกคือสีฟ้าและสีส้มอมชมพู ขอบคุณภาพจากเพจ openbooks ครับ)